آشنایی با شغل پژوهشگر
اگر به انجام کارهای تحقیقاتی، مطالعات گسترده و حضور در محیط‌های آزمایشگاهی یا کتابخانه‌ای علاقه دارید، این شغل مناسب شماست.
پژوهش چیست
پژوهش کار خلاقانه و منظمی است که برای افزایش ذخایر دانش انجام می‌شود و شامل جمع‌آوری، سازماندهی و تجزیه و تحلیل شواهد برای افزایش درک یک موضوع است. پژوهشگر شخصی است که کار تحقیقاتی انجام می‌دهد. اگر او یک پژوهشگر اجتماعی باشد باید دانش زیادی در زمینه علوم اجتماعی داشته باشد. به همین ترتیب، برای یک پژوهشگر علوم طبیعی، اوباید در زمینه‌های مرتبط مانند فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، نجوم وجانورشناسی اطلاعات زیادی داشته باشد.
البته وظایف و فعالیت‌های یک پژوهشگر در حوزه‌های پژوهشی مختلف، متفاوت است. مثلا یک پژوهشگر در حوزه علوم انسانی عمدتا در کتابخانه‌ها یا روش‌های میدانی به دنبال پاسخ سوالات خود است و یک پژوهشگر حوزه مهندسی در آزمایشگاه یا محیط واقعی با استفاده از ابزارهای مختلف اندازه‌گیری و سنجش برای سوالات تحقیق خود به دنبال جواب باشد.
یک پژوهشگر ممکن است به صورت فردی یا گروهی کار کند. همچنین با توجه به زمان در نظر گرفته شده برای اتمام پروژه پژوهشی، ممکن است به صورت تمام‌وقت یا پاره‌وقت فعالیت نمایید.
پژوهش‌ها به دو دسته بنیادی و کاربردی تقسیم می‌شوند. پژوهشگر بنیادی معمولا به دنبال گسترش مرزهای علم و دانش است و عمدتا از تکنیک‌های آزمایشگاهی و نظری برای اثبات فرضیه‌های خود استفاده می‌کند. اما پژوهشگر کاربردی معمولا با استفاده از روش‌های مختلف جمع‌آوری اطلاعات به دنبال پاسخ به پرسش‌هایی است که دستیابی به آن‌ها بیشتر جنبه کاربردی دارد و مشکلات و چالش‌های موجود جامعه را برطرف می‌کند.
نتایج کار پژوهشگر معمولا به صورت مقاله علمی در نشریات تخصصی داخلی و بین‌المللی منتشر می‌شود و اگر پژوهش به سفارش شخص یا شرکتی انجام شده باشد، در قالب گزارشی جامع و تفصیلی در اختیار سفارش‌دهنده قرار می‌گیرد.
مراحل کار یک پژوهشگر
- معمولا در گام نخست، همه پژوهش‌ها با یک یا چند پرسش آغاز می‌شوند. به عنوان مثال هیئت مدیره یک شرکت تولیدی لوازم خانگی با این پرسش روبه‌رو می‌شود که با وجود افزایش کیفیت محصولاتش در یک سال گذشته، چرا فروش محصولات آن‌ها کاهش یافته است؟ یا اینکه مدیران یک سازمان دولتی در راستای ارتقای سلامت اداری کارکنان با این پرسش روبه‌رو می‌شوند که بهترین روش علمی و عملی برای انجام این کار چیست؟ یا مدیر یک پژوهشکده تحقیقات پزشکی تصمیم می‌گیرد برای دستیابی به اهداف پژوهشی مدنظر خود چندین پروژه تحقیقاتی تعریف کند و با جمع‌بندی نتایج حاصل از آن‌ها به اهداف پژوهشی تعریف شده دست یابد.
- در گام دوم، پژوهش‌گری که انجام همه یا بخشی از تحقیقات به وی سپرده شده است، به جستجو در منابع علمی در زمینه موضوع مورد نظر می‌پردازد و با بررسی دقیق آن‌ها به تصویر روشن‌تری از آن موضوع که مبتنی بر گزارش‌های منتشر شده سایر پژوهشگران در آن حوزه است دست می‌یابد. به این مرحله «مرور پیشینه پژوهش« می‌گویند.
- در گام سوم، پژوهشگر یا گروه پژوهشی به گردآوری اطلاعات و داده‌هایی می‌پردازد که می‌تواند در آینده مبنای تحلیل‌ها و تفسیرهایی قرار گیرد که در سرانجام به یافتن پاسخ پرسش‌های اولیه منجر شود. این بخش از پژوهش که به مرحله گردآوری اطلاعات و داده معروف است، می‌تواند به شکل‌های کاملا مختلفی انجام شود. مثلا در پژوهش‌های معمول در حوزه‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی مانند روان‌شناسی، علوم تربیتی و جامعه‌شناسی از ابزارهایی مانند پرسش‌نامه، مصاحبه و مشاهده استفاده می‌شود. در علوم تجربی پژوهشگران در این مرحله به انجام آزمایش‌های گوناگون می‌پردازند و تاثیر عوامل مشخصی را در زمینه کار خود مورد سنجش و آزمون دقیق قرار می‌دهند.
- در گام چهارم، داده‌های گردآوری شده به روش‌های گونتگون آماری سازماندهی و خلاصه می‌شوند. این سازماندهی و خلاصه‌سازی به نحوی صورت می‌گیرد که امکان توصیف و مقایسه نتایج حاصل برای پژوهشگر فراهم می‌شود. ترسیم نمودارها و جدول‌های مختلف از روش‌های معمول سازماندهی و خلاصه‌سازی داده‌ها به شمار می‌آید.
- در گام پنجم، پژوهشگر می‌تواند بر اساس تحلیل یافته‌های مراحل قبل به تفسیر روشنی از موضوع پژوهش بپردازد و پاسخی برای پرسش‌های اولیه بیابد.
- در آخرین گام، نتایج پژوهش انجام شده در اختیار ذی‌نفعان قرار می‌گیرد و به یکی از روش‌های معمول به صورت چاپی یا الکترونیکی منتشر می‌شود. ذی‌نفعان پژوهش ممکن است شرکت یا سازمان‌های سفارش دهنده پژوهش باشند یا اینکه خود پژوهشگر از نتایج به دست آمده برای دستیابی به اهدافش استفاده نماید.
وظایف پژوهشگر
- بررسی و مطالعه آخرین اخبار و مقالات علمی و تحلیلی در حوزه تخصصی خود به منظور آگاهی از جدیدترین تغییرات و تحولات علمی و آموزشی در آن زمینه
- تهیه و تدوین پروپوزال (پروپوزال یا پیشنهاد پژوهش یک سند علمی و شناخته شده است که شامل اطلاعات از جمله بیان مسئله، اهداف تحقیق، فرضیه‌ها و سوالات پژوهش، روش انجام و همچنین جامعه مورد مطالعه است و برای انجام بسیاری از پژوهش‌ها تهیه می‌شود)
- انجام مطالعات گسترده کتابخانه‌ای و جستجوی اینترنتی برای گردآوری منابع مختلف اطلاعاتی مرتبط با موضوع مورد تحقیق (پژوهشگران در همه زمینه‌ها معمولا نیازمند انجام این کار هستند)
- انجام تحقیقات میدانی با استفاده از ابزارهای پرسش‌نامه و مصاحبه برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نظر (استفاده از این روش معمولا در تحقیقات حوزه علوم انسانی صورت می‌گیرد)
- انجام تحقیقات آزمایشگاهی با استفاده از ابزارهای سنجش و اندازه‌گیری تخصصی برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نظر که بر اساس فرضیه‌ها و سوالات تحقیق است (استفاده از این روش معمولا در تحقیقات حوزه علوم پایه، پزشکی و فنی و مهندسی کاربرد دارد)
- استفاده از نرم‌افزارهای آماری برای ثبت و پردازش اطلاعات به دست آمده از مراحل قبل و اخذ گزارش‌ها و نتایج مورد نظر برای تحلیل آن‌ها
- جمع‌بندی نتایج حاصل از تحقیقات و مستند کردن آن‌ها در چارچوب گزارشی علمی یا مقاله (نوع جمع‌بندی نتایج پژوهش و نحوه ارائه آن به این بستگی دارد که پژوهش به چه منظور و برای چه کسانی انجام شده است. اگر تحقیقات انجام شده با رویکرد دانشگاهی و علمی باشد، معمولا به صورت مقاله، مطابق با رویه‌های معمول مقاله‌نویسی، نگارش و برای چاپ و انتشار در اختیار نشریات تخصصی داخلی و بین‌المللی قرار می‌گیرد. اما اگر بنابر سفارش شخصی حقیقی یا حقوقی انجام شده باشد، به صورت گزارش تحویل کارفرما می‌شود.)
دانش، مهارت و تحصیلات مورد نیاز شغل پژوهشگر
یک پژوهشگر معمولا در زمینه تخصصی خود مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد یا دکتری دارد. به عنوان مثال برای اینکه شما بتوانید در زمینه بهبود فرایندهای سازمانی تحقیق کنید، باید در رشته مدیریت تحصیلات دانشگاهی داشته باشید. به همین ترتیب تحقیقات در حوزه‌های پزشکی، علوم پایه و فنی و مهندسی نیازمند گذراندن دوره‌های دانشگاهی مرتبط و داشتن مدارک دانشگاهی معتبر است. گاهی اوقات یک پژوهشگر به دلیل علاقه فراوان و انجام مطالعات و بررسی‌های گسترده صاحب تجارب ارزشمند تخصصی در حوزه‌ای خاص می‌شود اما برای کار کردن با گروهی تحقیقاتی یا در فضایی علمی و پژوهشی و جلب اعتماد دیگران برای گرفتن پروژه‌های تحقیقاتی، نیازمند اخذ مدارک معتبر دانشگاهی در زمینه مورد علاقه خود است.
البته در کنار مدرک تحصیلی، یک پژوهشگر باید حس کنجکاوی و خلاقیت زیاد همراه با ذهنی پرسش‌گر و حساس به جزئیات داشته باشد و برای دستیابی به پاسخ پرسش‌های خود از همه ابزارها و منابع اطلاعاتی استفاده کند.
فرصت‌های شغلی و بازار کار پژوهشگران
در ایران مانند بسیاری از کشورهای جهان، تحقیق و پژوهش به عنوان یک شغل مجزا کمتر شناخته می‌شود. در صورتی که در کشورهای صنعتی و توسعه یافته نه تنها پژوهشگران به صورت مستقل، شاغل محسوب می‌شوند بلکه این شغل از اهمیت و ارزش بالایی در جامعه نیز برخوردار است و پژوهشگران از درآمد مناسبی نسبت به میانگین مشاغل برخوردارند.
در ایران بسیاری از فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی در دانشگاه‌ها و با حضور اساتید دانشگاه و دانشجویان انجام می‌شود و عمدتا در راستای انجام کار پایان‌نامه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری هستند. البته تعداد کمی از تحقیقات انجام شده در دانشگاه به سفارش شرکت‌ها و سازمان‌ها است و نتایج حاصل از آن‌ها در قالب گزارش‌های مختلف به این کارفرمایان ارائه می‌شود.
یک پژوهشگر می‌تواند در مراکز تحقیقاتی و پژوهشی استخدام شود یا اینکه به صورت پاره‌وقت با آن‌ها همکاری کند. جهاد دانشگاهی، پژوهشکده بیمه، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی، پژوهشکده پولی و بانکی، پژوهشکده اقتصاد، مرکز تحقیقات سرطان، پژوهشگاه فضای مجازی، پژوهشکده رویان و پژوهشکده علوم شناختی برخی از مراکز تحقیقاتی و پژوهشی در کشور اند که هر یک در حوزه تخصصی مشخصی فعالیت می‌کنند.
همچنین برخی از سازمان‌های دولتی نیز واحدهای تحقیق و توسعه دارند که در راستای اهداف سازمان و نیاز اطلاعاتی مدیران آن، اقدام به تعریف و انجام پروژه‌های تحقیقاتی مختلف می‌کنند. یک پژوهشگر پس از استخدام در سازمان مربوطه می‌تواند در این واحدها فعالیت کند.
شخصیت‌های مناسب شغل پژوهشگر
در یک انتخاب شغل صحیح و درست، عوامل مختلفی از جمله ویژگی‌های شخصیتی، ارزش‌ها، علایق، مهارت‌ها، شرایط خانوادگی، شرایط جامعه برای هر فرد باید در نظر گرفته شوند. یکی از مهم‌ترین این عوامل ویژگی‌های شخصیتی است. شناخت درست شخصیت هر فرد فرآیندی پیچیده و محتاج به تخصص و زمان کافی است. البته هر فرد ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد، حتی افرادی که به نوعی تیپ شخصیتی مشابه دارند، باز هم در برخی موارد با یکدیگر متفاوت اند. به طور کلی همیشه افراد موفقی از تیپ‌های شخصیتی مختلف در همه مشاغل هستند و نمی‌توان دقیقا اعلام کرد که فقط تیپ‌های شخصیتی خاصی در این شغل موفق می‌شوند. اما طی تحقیقاتی که صورت گرفته تیپ‌های شخصیتی که برای این شغل معرفی می‌شوند، عموما این کار را بیشتر می‌پسندند و رضایت شغلی بیشتری در آن داشته‌اند.
برای مشاهده سایر مشاغل اینجا کلیک کنید
از تجربیات دیگران استفاده کنید!
مطالعه تجربیات شرکت کنندگان آزمون‌های استخدامی سازمان‌های مختلف در دوره های گذشته می تواند نقش بسزایی در قبولی شما در سازمان مورد نظر داشته باشد.
۳ نظر برای آشنایی با شغل پژوهشگر