خبرگزاری خانه ملت: معاون صنایعدستی و هنرهای سنتی کشور فراز و نشیبهای صنعت صنایع دستی را به تفصیل مورد بررسی قرار داد.
سرویس فرهنگی خبرگزاری خانه ملت- این روزها و با تاکیدات مطرحشده در خصوص کاهش سهم نفت در بودجه عمومی کشور، همه نگاهها و امیدها به سمت فعال کردن سایر صنایع به ویژه صنعت صنایع دستی است. صنایع دستی به عنوان شاخصهای فرهنگی و هویتی در هر کشوری از جمله ایران از ظرفیتهای موثری در اشتغالزایی، افزایش تولید ملی و صادرات غیر نفتی برخوردار است اما کشورمان علی رغم بهرهمندی از تنوع محصولات صنایع دستی و دارا بودن آثار بینظیر در سطح دنیا هنوز نتوانسته از این ظرفیت به طور صددرصد استفاده کند.
با این حال در سالهای اخیر اتفاقات خوبی در این عرصه رخ داده و سیاستگذاریهای صورت گرفته در حوزه صنایع دستی، تغییراتی رویکردی در این بخش را رقم زده است تا جایی که در ماده۱۱۳برنامه ششم توسعه آمده است دستگاههای اجرایی مکلفند به منظور صیانت از میراث فرهنگی و حمایت از صنایع دستی و تشویق و توسعه گردشگری اقدامات مختلفی را انجام دهند که یکی از آنها ایجاد شهرهای جهانی صنایع دستی و احیای هنرهای سنتی در حال زوال به منظور حفظ و صیانت از میراث فرهنگی است.
نباید فراموش کرد که برخی از صنایع دستی شهرستانهای مختلف به دلیل حمایت نشدن هنرمندان این عرصه، از بین رفتهاند لذا ارائه تسهیلات مالی به هنرمندان، ساماندهی تولیدکنندگان صنایع دستی و ایجاد بانک اطلاعاتی، ارائه وامهای ارزانقیمت برای تجهیز کارگاهها، کاهش عوارض گمرکی برای صادرکنندگان، برپایی نمایشگاههای صنایع دستی داخلی و خارجی، ایجاد فروشگاههای دائمی صنایع دستی و غیره میتواند کمک شایانی برای رفع مشکلات این عرصه کند تا شاهد رونق در آینده این حوزه باشیم.
مسائل و دغدغههای این عرصه موجب شد به سراغ بهمن نامورمطلق، معاون صنایعدستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برویم. وی معتقد است رشد صادرات محصولات صنایع دستی طی چهار سال گذشته مناسب بوده و خوشبختانه با اتخاذ سیاست ایجاد بازارچههای صنایع دستی فرهنگ مصرف محصولات سنتی و صنایع دستی نیز افزایش خواهد یافت؛ البته در این میان کمرنگی فرهنگسازی تولید مبتنی بر نیاز بازار، مشکلات ساختاری و غیره نیز از جمله چالشهای این صنعت عنوان کرد که در ادامه میخوانید.
در جریان بررسی لایحه برنامه ششم توسعه کل کشور سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موظف به ایجاد شهرهای جهانی صنایع دستی و احیای هنرهای سنتی در حال زوال شد. در این راستا چه برنامههایی را تبیین کردهاید؟
خوشبختانه تاکنون چهارشهر کشورمان (اصفهان به عنوان شهر جهانی صنایع دستی، تبریز به عنوان شهر جهانی بافت فرش، مشهد به عنوان شهر جهانی سنگهای قیمتی و لالجین همدان به عنوان شهر جهانی سفال) به عنوان شهر صنایع دستی به ثبت رسیده است و در این راستا بعد از چین مقام دوم به ایران اسلامی اختصاص دارد.
*۱۴ شهر در صف انتظار برای ثبت ملی و جهانی شدن در حوزه صنایع دستی
هرساله ۲ سهمیه برای ثبت جهانی داریم و در سال آینده میتوانیم ۲ شهر را به عنوان کاندیدا به مجامع بین المللی معرفی کنیم؛ البته نباید از یاد برد که قبل از ثبت جهانی یک شهر، باید مراحل ثبت ملی آن طی شده باشد. هم اکنون حدود ۱۴ شهر کاندید برای ثبت ملی و جهانی هستند.
باید اذعان کرد که شهرهای جهانی صنایع دستی میتوانند در توسعه صنایع دستی بسیار موثر باشند زیرا شهرهای جهانی با نظر کارشناسان بین المللی و با اعلام نظر شورای جهانی صنایع دستی معرفی میشوند؛ از این رو به برندسازی شهر در حوزه صنایع دستی کمک میکند. مثلا هنرمندان اصفهانی از این پس میتوانند در تمام آثار خود قید کنند که محصولشان تولید شده در شهر جهانی صنایع دستی است. این مهم زمینه اعتباربخشی، برندسازی و تجاری سازی محصولات صنایع دستی را فراهم میکند.
از این رو با چنین رخدادی زمینه افزایش کیفیت محصولات، گسترش حجم تولیدات، توسعه رشتههای صنایع دستی و غیره فراهم میشود.
* صنایع دستی در حال پوستاندازی است
خوشبختانه در سالهای اخیر رویش رشتههای جدید از ریزش رشتههای قدیمی بیشتر بوده است. به عبارتی دیگر صنایع دستی پوست میاندازد لذا زمانی باید نگران این عرصه بود که تعداد نسل جدید فعال در حوزه صنایع دستی کم باشد که خوشبختانه این مهم هم اکنون موضوعیتی ندارد زیرا شرایط فعالان از ۵ سال گذشته تاکنون بهتر شده و نسل جدید هنرمندان و فعالان که با زیبایی شناسی تولید آثار و نیاز بازار داخلی و خارجی آشنا هستند وارد عرصه تولید محصولات صنایع دستی شدهاند.
البته برخی از صنایع دستی در معرض نابودی قرار گرفته اند و دلیل آن این است که یا کارکردها تغییر کرده یا قیمت تمام شده محصولات بالا است و مخاطبانش با کاهش روبرو شده؛ لذا باید از این رشتهها و هنرها حمایت شود؛ به عنوان مثال "زربفت" کاشان و اصفهان یا محصولات نمدی در حال انقراض بودند که با توجه و حمایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم اکنون در حال احیاء شدن هستند.
در صنعت صنایع دستی چه تعداد هنرمند در حال فعالیت هستند؟
هم اکنون فعالان عرصه صنایع دستی بیش از یک میلیون نفر هستند اما در سامانه مربوط به این امر حدود ۴۰۰ هزار هنرمند اقدام به ثبت نام کرده و ساماندهی شدهاند.
آیا تولید محصولات را به صورت هدفمند و مطابق با نیاز بازار انجام میدهند؟
این افراد اغلب خودشان با توجه به نبض بازار نسبت به نوع و میزان تولیدشان تصمیم میگیرند و ما نیز با توجه به شرایط مشورت و توصیههایی را به هنرمندان و تولیدکنندگان ارائه می دهیم. به عنوان مثال در حوزه چرم، خاتمکاری و غیره پیش بینیها و توصیههایی از نظر نوع تولید محصولات، نوع کارکرد و غیره به تولیدکنندگان ارائه شد که بر اساس این اقدام بازار محصولات نامبرده در حال احیاء شدن و رونق گرفتن است.
*ارائه مشاوره به تولیدکنندگان صنایع دستی به منظور تولید مبتنی بر نیاز بازار
اما نباید از این نکته غافل شد که شرایط بازار بهترین هدایت کننده برای هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع دستی است زیرا محصولی که فروش نمیرود تبیینگر تغییر سلیقه خریداران است و کمک شایانی به تولیدکنندگان میکند. مثلا سفال «کلپورگان» سیستان چندین هزار سال با شکل کنونی ساخته میشود و خوشبختانه گردشگران خارجی نیز این محصولات را میخرند اما زمانی که خرید آن کاهش یابد باید فکر دیگری کرد.
صنایع دستی مانند صنایع نوین نیست که بتوان گفت فردی که چندین سال در یک رشته اقدام به تولید محصولی میکرده است، اکنون رشته تخصصی خودش را تغییر دهد لذا بهتر است بگوییم که طراحی محصولات باید بر اساس نیاز بازار و مخاطب تغییر کند از این رو چنین اقدامی در دستورکار است و به عبارتی دیگر باید نسل جدید محصولات صنایع دستی با حفظ اصالت و هویت ارائه شود.
با توجه به شرایط کنونی اقتصاد کشورمان، صنعت صنایع دستی چقدر میتواند در حوزه اشتغالزایی موثر باشد؟
متغیرهای فراوانی وجود دارد که میتواند زمینه ایجاد فرصتهای شغلی توسط صنعت صنایع دستی را فراهم کند. در ابتدا باید بتوان گفتمانسازی انجام داد تا مصرف محصولات صنایع دستی بیشتر شود. در این بین برای افزایش تولیدات باید صادرات محصولات صنایع دستی را تضمین کرد؛ البته ایجاد روابط پایدار اقتصادی با کشورهای هدف صادرات کمک شایانی به این مهم میکند.
*امکان اشتغالزایی برای ۳ الی ۴ میلیون نفر با فعال کردن صنعت صنایع دستی
بنابراین باید اذعان کرد که اگر زمینهها و مولفههای نامبرده محقق شود ۳ الی ۴ میلیون نفر میتوانند در حوزه صنایع دستی مشغول به فعالیت شوند زیرا این صنعت بر اساس نامش (صنایع دستی) مبتنی بر فعالیت نیروی انسانی است نه ماشینهای مکانیکی لذا این عرصه بهترین فرصت برای اشتغالزایی در سطح به حساب میآید.
خوشبختانه صنعت صنایع دستی دارای مزایای مختلفی است که قابل تامل است؛ به عنوان مثال برای ایجاد اشتغال در این عرصه نیاز به اعتبار اندک است در حالی که بسیاری از مشاغل نیازمند اعتبارات کلان هستند. در این بین فرصتهای شغلی ایجاد شده در کل کشور توزیع میشود و به عبارتی دیگر تمرکززدایی ایجاد میشود که فاکتور مهمی است.
امروزه مشاغل کشاورزی روستاهای بسیاری به دلیل کم آبی تعطیل شده است و فرصتهای شغلی نیز در این مناطق ناچیز است اما حوزه صنایع دستی یکی از بهترین فرصتها برای درآمدزایی است؛ بنابراین میتوان گفت که توجه به این عرصه مصداق اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی است.
یکی از سیاستهای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری راه اندازی بازارچههای دائمی فروش محصولات صنایع دستی است. آیا بازارچههای کنونی توانستهاند موفق عمل کنند و در این بین چقدر نیاز به بازارچههای جدید در سراسر کشور وجود دارد؟
امروزه نگاه فراگیر به راهاندازی بازارچههای صنایع دستی وجود دارد. به عبارتی دیگر گفتمانسازی به منظور افزایش مصرف تولیدات دستی و تولید محصولات با توجه به نیاز بازار و زیبایی شناسی امروزی، زمینه گسترش بازارچههای صنایع دستی را ایجاد میکند لذا باید نگاه فراگیر به راه اندازی بازارچههای فروش داشت.
*راهاندازی بازارچههای صنایع دستی موجب تجاریسازی محصولات سنتی میشود/ تمرکز فروش صنایع دستی از خیابان ویلا برداشته شد
در این بین نباید از این نکته غافل شد که ایجاد دسترسی به بازار، موجب تجاریسازی محصولات میشود؛ به عنوان مثال در شهری مانند تهران هر فردی که قصد خرید محصولات صنایع دستی داشت باید از هر نقطه پایتخت به خیابان نجات الهی میرفت اما اکنون برای اولین بار در بازار بزرگ تهران بازارچه صنایع دستی عودلاجان راه اندازی شده است؛ لذا زمانی که مراکز فروش متعدد شده و دسترسیها راحتتر شوند، حتما شاهد رونق صنعت صنایع دستی و نیاز به گسترش بازارچههای صنایع دستی خواهیم بود.
در شرایط کنونی مردم و جوانان بیش از گذشته به محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی توجه میکنند زیرا هویت و اصالت خودشان را در محصولات صنایع دستی و سنتی میبینند. امروزه مردم از خرید بسیاری کالاهای خارجی خسته شدهاند و دوست دارند مثلا به شهر بجنورد که مسافرت میکنند سفره کُردی خریداری کرده و در منزلشان از آن استفاده کنند.
باید دانست که قبل از شروع کار دولت یازدهم، پنج بازارچه صنایع دستی وجود داشت ولی امروزه و با توجه به فعالیتهای صورت گرفته هم اکنون حدود ۳۵ بازارچه در سراسر کشور دایر شده است. در این بین طبق وعده مقرر شده تا پایان کار دولت باید تعداد بازارچه صنایع دستی به پنجاه بازارچه افزایش یابد که خوشبختانه با توجه به اقدامات و برنامه ریزیهای صورت گرفته از تعداد پیش بینی شده برای ایجاد بازارچهها فراتر خواهیم رفت.
بر اساس آمار میزان صادرات محصولات صنایع دستی چقدر است و آیا صادرات چمدانی زمینه ایجاد رونق صنعت صنایع دستی کشورمان را فراهم میکند؟
در حوزه صادرات صنایع دستی باید عنوان کرد که رشد خوبی را شاهد بودهایم. در زمانی که دولت یازدهم آغاز به کار کرد میزان صادرات حوزه صنایع دستی و گبه با یکدیگر حدود ۱۰۰ میلیون دلار بود اما هم اکنون این رقم در سال گذشته بدون در نظر گرفتن میزان صادرات فرش، گبه، زیورآلات سنتی و مبلمان به رقم حدود ۱۸۰ میلیون دلار افزایش یافته است.
باید عنوان کرد که صادرات چمدانی محصولات صنایع دستی نیز صورت میگیرد که اگر بتوان آن را رصد کرد اتفاق خوبی است. مسئولان گمرک پیش بینیهایی در این خصوص دارند اما مجموعه صنایع دستی کشور روی آمار رسمی حساب میکند. البته فروش محصولات صنایع دستی رصد میشود اما جلساتی را با مجموعه گمرک کشور برگزار کردهایم تا بتوانیم صادرات این حوزه را نیز ساماندهی کنیم.
*ضرورت تسهیل صادرات محصولات صنایع دستی
باید توجه داشت که خرید محصولات توسط گردشگران خارجی اتفاق خوبی است و باید تلاش کرد تا خروج این محصولات راحتتر شود زیرا گردشگران میتوانند به راحتی محصولات صنایع دستی را از دیگر کشورها خرید کنند. در این بین هر چقدر انواع صادرات افزایش یابد، فروش و تولید صنایع دستی نیز بهتر میشود.
صادرات حدود نیم میلیاردی صنایع دستی ( با احتساب پیش بینی گمرک ) بدون در نظر گرفتن میزان صادرات فرش، اهمیت داشته و قابل توجه است لذا باید شرایط صادرات را تسهیل کنیم. خوشبختانه در این راستا نیز اقدامات خوبی صورت گرفته و برای تشویق افراد به صادرات، مالیات صادرات صنایع دستی برداشته شده است.
با توجه به بازگشایی دفتر شورای صنایع دستی منطقه غرب آسیا در کشورمان، چه برنامهای برای گسترش و توسعه عرصه صنایع دستی در نظر گرفتهاید؟
یکی از مهمترین هدفهایی که در حوزه تولید محصولات صنایع دستی دنبال میشود، فرهنگسازی بازاریابی قبل از اقدام به تولید کالا است زیرا بسیاری از هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع دستی محصولاتی را تولید میکنند که بازار ندارد لذا کالاهایشان روی دستشان میماند.
خوشبختانه امروزه سفارشهای انبوه و کلان در حال شکل گیری است اما کارگاههای کوچک صنایع دستی پاسخگوی نیازهای بزرگ نیستند از این رو به دنبال ایجاد و حمایت از کارگاههای بزرگ تولید صنایع دستی هستیم که این مهم نیز از دیگر اقدامات دردستورکار معاونت صنایعدستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
باید یادآور شد که هم اکنون اپلیکیشن زبردستان در حوزه صنایع دستی راه اندازی شده است و کلیه تولیدکنندگان می توانند در این اپلیکیشن ثبت نام کنند. برای هر تولید کننده پنجرهای اختصاص داده شده تا نوع کالا و محصولات، آدرس، قیمت و سایر اطلاعات را در معرض عموم قرار دهد و در این بین امکان سفارش پذیری را ایجاد کرده ایم.
* برندسازی محصولات صنایع دستی از طریق ابزارهای نوین
تاکنون حدود ۱۰ هزار نفر در اپلیکیشن زبردستان ثبت نام کردهاند و شاید بتوان گفت که در آینده به بزرگترین شبکه صنایع دستی دنیا تبدیل بشود. از طریق این نرم افزار تمام کارگاهها به یکدیگر مرتبط میشوند و تاجران نیز برای خرید کارشان آسانتر شده است زیرا با جستجوی ساده متوجه میشوند کالای مدنظرشان در کدام استان وجود دارد و به راحتی امکان خرید وجود دارد زیرا خرید بدون واسطه شده است.
این اپلیکیشن به دلیل دارا بودن ویژگیهای خاص، تضمین شده است زیرا همه بسترهای لازم را برای گسترش و رونق حوزه صنایع دستی را به همراه دارد و زمینه دیده شدن همه افراد و فعالان حوزه صنایع دستی در هر نقطه از کشور را فراهم میکند.
باید یادآور شد که برندسازی محصولات صنایع دستی، اطلاع رسانی در خصوص ظرفیتها، شناسایی مشکلات و امکان نیازسنجی برای آموزش هنرمندان و غیره از دیگر ویژگیهای اپلیکیشن زبردستان است که در افزایش تولید محصولات این عرصه نقش بسزایی دارد.
و اما حرف آخر؟
در همه جای دنیا حوزه فرش زیرنظر صنایع دستی است در حالی که در دورهای تصمیم نابجایی گرفته شد و هم اکنون فرش زیرنظر صنایع دستی نیست و متاسفانه یکی از مشکلات ساختاری حوزه صنایع دستی همین امر است.
چنین اقدامی یک اشتباه استراتژیک بوده و موجب تضعیف شدن عرصه صنایع دستی شده است زیرا زمانی که این دو حوزه با یکدیگر اقدام به ارائه گزارش دهند، اعداد و ارقام بزرگی حاصل خواهد شد و همین موضوع زمینه جلب توجهات و جدی گرفتن امور را فراهم میکند.
برای مشاهده اخبار نقش صنایع دستی در اشتغالزایی اینجا کلیک کنید