در کشورهای مختلف بنابر شرایط سیاسی، اجتماعی و جغرافیایشان، قوانین مختلفی برای سربازی وجود دارد. برخی کشورها دارای دوره ضرورت کوتاه مدت، برخی میان مدت (حدود یک سال) و برخی خدمت سربازی بلند مدت (بیش از ۱۸ ماه) دارند. ایران و تعدادی از کشورهای دیگر خدمت سربازی بلندمدتی را به دلایل مختلف دارند. خدمت سربازی در ایران به دلیل ایجاد نسلی آماده در برابر ناملایمات اقتصادی و سیاسی که از سوی کشورهای مختلف بر مردم تحمیل شده، همواره امری مقدس و طولانی بوده است. این دوره برای آشنایی افراد با فنون نظامی، فنون مدیریت بحران، آمادگی در شرایط بحرانی و نحوه حفاظت از جان و مال و ناموس هموطنان ایجاد شده و همواره شامل تغییراتی در راستای بهبود کیفیت آموزش‌های خود بوده است.
البته برخی منتقدان همچنان معتقدند خدمت سربازی بخشی بدون بازده و با هزینه بالا برای دولت میباشد. به همین دلیل همواره قوانینی در راستای اصلاح و افزایش بهره‌وری خدمت سربازی تهیه و تدوین میشود.
برخی اصلاحات مانند قانون امریه سربازی و قانون سرباز فناور سعی در استفاده بهینه از این زمان دو ساله دارند تا بتوانند نیروی کاری متخصص و متعهد را برای جامعه کاری ایران آماده کنند.
اما همیشه بنا به دلیل مختلف، عده‌ای فرصت این خدمت مقدس را از دست می‌دهند. این افراد به دلایل مختلف مانند تحصیل، مشکلات سلامتی و یا نیاز خانواده‌هایشان به یک کفیل، نمیتوانند به لباس مقدس سربازی درآیند و اصطلاحاً از خدمت نظامی به طور موقت یا دائم معاف می‌شوند.
در این بخش با برخی از اصطلاحات انواع معافیت و شرایط دریافت هر کدام به تفصیل بیان شده است که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
فهرست انواع معافیت‌ها
معافیت تحصیلی
اولین نوع از معافیت‌های سربازی، معافیت تحصیلی میباشد. این نوع از معافیت حداکثر تا یک سال پس از فارغ تحصیلی از هر مقطع تحصیلی مجاز بوده و پس از آن فرد مشمول خدمت نظام وظیفه تلقی میگردد. این مقدار دارای یک نرخ رسمی بوده و فرد پس از آن جز دسته مشمولان قرار می‌گیرد. به این نرخ رسمی، سنوات تحصیلی میگویند.
| حداکثر میزان سنوات تحصیلی جهت بهره‌مندی از شمول قانون معافیت تحصیلی | |
|---|---|
| مقطع تحصیلی | حداکثر میزان سنوات |
| دیپلم و پیش‌دانشگاهی | یکسال پس از انصراف یا فارغ تحصیلی |
| کاردانی | دو و نیم سال |
| کارشناسی ناپیوسته | سه سال |
| کارشناسی پیوسته | پنج سال |
| کارشناسی ارشد ناپیوسته | سه سال |
| کارشناسی ارشد پیوسته | شش سال |
| دکتری پیوسته | هشت سال |
| دکتری تخصصی | شش سال |
همچنین حداکثر سن مجاز جهت تحصیل در مقطع دیپلم و پیش‌دانشگاهی ۲۰ سال تمام میباشد و فرد پس از این سن جز دسته مشمولین محسوب میشود.
سوالات متداول در خصوص معافیت تحصیلی
تمام افراد ذکور ایرانی پس از ۱۸ سالگی و در ورود به سن ۱۹ سالگی مشمول قانون خدمت نظام وظیفه میباشند. این دسته از افراد حداکثر شش ماه پس از تمام شدن ۱۸ سالگی باید خود را جهت انجام خدمت نظام وظیفه معرفی نمایند.
اینگونه مشمولان حداکثر تاپایان ۲۰ سالگی مجازند برابر ضوابط وزارت آموزش و پرورش ادامه تحصیل دهند ، رشته های تحصیلی تاثیری در این مدت زمان نخواهند داشت.به شرط آنکه وقفه تحصیلی نداشته باشند و دانش آموز عادی محسوب شوند.
مشمولان در طی مدت تحصیل از دیپلم تا دکتری، حداکثر یکبار میتوانند از تحصیل انصراف و مجدداً به تحصیل بازگردند به شرط آنکه:
- بیش از یکسال از مدت انصراف آنها از تحصیل نگذشته باشد.
- انصراف قبل از سنوات مصوب تحصیلی صورت بگیرد و در مرحله سنوات ارفاقی نباشد.
- انصراف از تحصیل در مقطع، با گرفتن مدرک تحصیلی مقطع پایین‌تر صورت نگرفته باشد.
- مقطع جدید تکراری نباشد. (قبل از انصراف دارای مدرک این مقطع نباشد.)
درصورت قبولی اینگونه سربازان در مقطع کارشناسی وبالاتر و نداشتن غیبت اولیه ترخیص از خدمت صورت می‌گیرد و ترخیص برای ادامه تحصیل درمقاطع کاردانی مجاز نمی‌باشد.
خیر دانشجویان اخراجی تا پایان خدمت یا اخذ معافیت دایم، مجاز به ادامه تحصیل نمی‌باشند.
فرزندان ایرانیان مقیم خارج از کشور، چنانچه هنگام ورود به سن مشمولیت (ماه تولد ۱۸ سال تمام) درمدارس ایرانی یا مدارس خارجی مورد تایید وزارت آموزش و پرورش مشغول به تحصیل در مقطع متوسطه باشند میتوانند از معافیت تحصیلی استفاده نمایند.
مشمولان فارغ تحصیل از مقطع کارشناسی و بالاتر، به شرط عدم غیبت و سپری نشدن مدت حداکثر یک سال پس از فراغت از تحصیل میتوانند با سپردن تضمین لازم جهت ادامه تحصیل از کشور خارج شوند. (ودیعه در حال حاضر مبلغ ۲۰ میلیون تومان میباشد.)
دانشجویانی که در مقاطع مختلف تحصیلی مشغول به تحصیل بوده و در سنوات اولیه تحصیلی موفق به فراغت از تحصیل نشده‌اند، در صورت تصویب کمیسیون موارد خاص دانشگاه و اخذ مجوز سنوات ارفاقی حداکثر ظرف مدت ۳ ماه از اتمام سنوات تحصیلی از طریق پلیس +۱۰ حداکثر به مدت یکسال میتوانند از سنوات ارفاقی استفاده نمایند.
ضمناً این افراد پس از فراغت از تحصیل شامل قانون یکسال معافیت پس از فراغت از تحصیل میباشند.
معافیت پزشکی
مشمولین خدمت نظام وظیفه از لحاظ سلامت جسمی و روانی به چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- کسانی که از لحاظ جسمی و روانی سالم هستند و مشکلی جهت انجام خدمت نظام وظیفه ندارند.
- کسانی که به علت نقص عضو و یا سلامت روانی در شرایط سلامت کامل نیستند، اما قادر به انجام خدمات غیر رزمی (معاف از رزم) هستند.
- کسانی که به علت ابتلا به بیماری موقتاً قادر به خدمت نظام وظیفه نیستند. (معافیت موقت)
- کسانی که به علت نقص عضو، شرایط جسمی و یا شرایط روانی قادر به انجام خدمت نظام وظیفه نیستند. (معافیت دایم)
| وضعیت خدمتی هر یک از انواع معافیت‌های پزشکی | |
|---|---|
| معاف از رزم |
کسانی که به تشخیص کمسیون پزشکی نیروهای مسلح معاف از رزم تشخیص داده شوند از شمول خدمات نظامی معاف بوده و در بخش‌های غیر نظامی به خدمت گرفته می‌شوند. در زمان آموزشی نیز آموزش این افراد برابر دستورالعمل ابلاغی ستاد کل نیروهای مسلح مورد آموزش قرار می‌گیرند. |
| معافیت موقت | کسانی که به دلیل بیماری نتوانند به خدمت نظام وظیفه بپردازند در صورت تشخیص کمسیون پزشکی برای مدت حداکثر یکسال معافیت موقت داده میشود. پس از آن در صورت ادامه یافتن بیماری برای سال دوم نیز معافیت موقت صادر شده و در صورت ادامه دار بودن بیماری در سال سوم، به این دسته از افراد کارت معافیت دایم پزشکی تعلق می‌گیرد. |
| معافیت دایم | به آن دسته از مشمولانی که به تشخیص کمسیون پزشکی به دلیل ابتلا به بیماری یا وضعیت سلامت روانی قادر به انجام خدمت نظام وظیفه نباشند، کارت معافیت دایم پزشکی تعلق می‌گیرد. |
مراحل دریافت معافیت پزشکی به چه صورتی میباشد؟
افراد میتوانند پس از مراجعه به دفاتر پلیس +۱۰ و دریافت دفترچه راهنما و تکمیل اوراق مربوطه، مراجعه به پزشک معاین اولیه، انجام واکسیناسیون و تحویل مدارک تکمیل شده به دفاتر مربوطه مراحل دریافت کارت معافیت پزشکی را طی نمایند.
پس از معاینه توسط پزشک اول، در صورتی که مشمول سالم و یا معاف از رزم تشخیص داده شود، میتواند به رای پزشک اعتراض نماید. در این صورت پرونده وی به شورای پزشکی ارجاع داده میشود. در صورتی که وی به رای این شورا نیز اعتراض داشته باشد، پرونده وی به شورای عالی پزشکی ارجاع میشود. رای شورای عالی قطعی و غیر قابل اعتراض است.
فهرست بیماری‌ها، نقص عضوها و عدم رشدهای منجر به انواع معافیت
معافیت از طریق کفالت
مشمولان خدمت نظام وظیفه در صورت دارا بودن شرایط میتوانند به عنوان کفیل معرفی شده و از معافیت کفالت بهره‌مند گردند.
- رسیدن به سن ۱۸ سال تمام
- نداشتن غیبت
- یگانه مراقب یا سرپرست بودن
لیست افرادی که میتوان کفیل آنها شد به این شرح است:
| لیست افرادی و قوانین کفالت برای آنها | |
|---|---|
| پدر | سن پدر باید بالای ۷۵ سال تمام باشد. فقط در صورتی میتواند کمتر از این سن باشد که دارای بیماری خاص باشد. این بیماری باید به تایید شورای پزشکی برسد. مشمول تنها فرزند پسر باشد و در صورتی که برادری دارد، این برادر به بیماری یا معلولیتی دچار باشد که نتواند از پدر مراقبت کند. همچنین اگر برادر بزرگتر در خارج از کشور باشد مشمول می‌بایست به خدمت سربازی اعزام گردد و شامل قانون کفالت نمی‌باشد. |
| مادر | مادر به دلیل طلاق (باید ۳۰ ماه از تاریخ طلاق گذشته باشد در غیر این صورت مشمول معافیت موقت میشود) یا فوت همسر تنها باشد. تنها مورد قابل پیگیری کفالت مادر فقدان شوهر برای وی میباشد و مشمول باید تنها فرزند پسر بالای ۱۸ سال تمام ایشان باشد. |
| خواهر | برای کفالت خواهر، پدر باید فوت کرده باشد و مشمول برادر تنی (از یک پدر و یک مادر) ولی باشد. همچنین برادر دیگری جهت سرپرستی وی موجود نباشد. در ضمن خواهر باید مجرد باشد. در مورد تجرد، فوت یا طلاق گرفتن خواهر ملاک نیست. اگر خواهر طلاق گرفته باشد یا شوهر وی فوت کرده باشد نیز میتوان کفیل وی شد. |
| برادر بزرگ (بالای ۱۸ سال) | برای کفالت برادر بالای ۱۸ سال وی باید دارای بیماری تشخیص داده شود که نیازمند مراقبت است. همچنین پدر فوت کرده باشد و برادر دارای همسر و فرزندی نباشد. در صورتی که برادر دارای فرزند پسر زیر ۱۸ سال باشد نیز میتوان کفیل وی شد. |
| برادر کوچک (زیر ۱۸ سال) | برای کفالت برادر زیر ۱۸ سال تنها ملاک فوت پدر و سن برادر کوچک میباشد. بیماری یا سلامت وی در این نوع از کفالت دارای اهمیت نیست. |
| پدربزرگ پدری یا مادری | برای کفالت پدربزرگ، پدربزرگ نباید دارای پسر و دختر باشد. همچنین مشمول تنها نوه مذکر خانواده باشد. پدربزرگ نیز باید دارای سن ۷۵ سال تمام بوده و یا اگر سنش کمتر از ۷۵ سال تمام است دارای بیماری خاص که به تایید شورای پزشکی می‌رسد باشد. در کفالت پدربزرگ مادری، وجود پدر مانعی برای کفالت نیست. |
| مادربزرگ پدری یا مادری | برای کفالت مادربزرگ، مادربزرگ نباید دارای پسر و دختر باشد. همچنین مشمول تنها نوه مذکر خانواده باشد. در این نوع از کفالت نوه‌های دختر اثری در گرفتن کفالت ندارند. |
معافیت ایثارگران
برای دریافت معافیت یا کسری خدمت از طریق ایثارگران در نظر داشته باشید، این خدمت فقط به افرادی تعلق می‌گیرد که پدر، مادر، برادر، خواهر، همسر و یا فرزندشان در راه به ثمر رسیدن آرمان‌های انقلاب اسلامی، شهید، جانباز و یا جاویدالاثر شده‌اند.
به این ترتیب به ازای هر بیست و چهار ماه سابقه اسارت، بیست و پنج درصد جانبازی و یا سی ماه خدمت در مناطق عملیاتی یکی از فرزندان این افراد شامل معافیت از خدمت سربازی میشود.
همچنین اگر امتیاز یک نفر برای استفاده از این قانون به صورت تک آیتمی ممکن نباشد، امتیاز مجموع نیز قابل استناد میباشد.
نکات اختصاصی در مورد معافیت ایثارگران
جانبازان عزیزی که میزان جانبازی آنان ۱۰ درصد و یا بیشتر میباشد از انجام دوره ضرورت معاف میباشند. این موضوع البته هیچگونه تداخلی با حق استفاده فرزندان آنان از قانون معافیت ایثارگری آنان ایجاد نمی‌کند.
مشمولانی که با بانوان جانباز بالای ۲۵ درصد ازدواج کنند نیز، مشمول قانون معافیت از خدمت میباشند. البته برای ۵ سال نخست ازدواج معافیت موقت و در صورت استمرار ازدواج معافیت دایمی صادر خواهد شد.
کسر خدمت سربازی مخصوص ایثارگرانی است که حد نصاب معافیت یک فرزند را ندارند. در این صورت این کسر خدمت فقط شامل یک فرزند شده و فرزند یا فرزندان دیگر از قانون کسر خدمت نمیتوانند بهره‌مند شوند.
به عنوان مثال فردی ۵ درصد جانبازی و ۱۵ ماه سابقه جبهه دارد، این فرد فقط میتوانند از مجموع امتیازات یک فرزند را معاف کند و نمیتواند این دو مقدار را بر ای دو یا چند فرزند مورد استفاده قرار دهد.
درصد جانبازی مورد تایید سازمان نظام وظیفه، همان عددی است که مورد تایید سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران است. به این صورت امتیازی به درصد جانبازی اعلامی سازمان نیروهای مسلح داده نمیشود.
قاعده تلفیق یعنی استفاده از مجموع امتیازات جانبازی، خدمت در جبهه و اسارت. در این صورت فرد تنها میتواند یکی از فرزندان خود را معاف کند و فرزند یا فرزندان دیگر او فقط شامل قانون کسری خدمت سربازی خواهند شد.
به این صورت به ازای هر درصد جانبازی، هر ماه حضور در جبهه و هر ماه اسارت ۱۲ روز کسری خدمت به فرزند غیر غایب ایثارگر تعلق می‌گیرد.
به عنوان مثال:
۱۲ ماه جبهه معادل ۱۲۲ روز کسر خدمت
۵ درصد جانبازی معادل ۶۰ روز کسر خدمت
۲۰ ماه اسارت معادل ۲۴۰ روز کسر خدمت
کلیه فرزندان شهدا و جاویدالاثران عزیز، پس از رسیدن به سن ضرورت از خدمت نظام وظیفه معاف خواهند شد.
یکی از برادران عزیزان شهید، جاویدالاثر، جانباز و یا آزاده (با رعایت حد نصاب‌هایی که پیشتر ذکر شد) در صورتی که فاقد فرزند پسر باشد، میتوانند از قانون معافیت بهره‌مند گردند.
معافیت مددجویان
بر اساس ماده ۴۴ قانون نظام وظیفه انواع مختلفی از معافیت در این شاخه گنجانده شده است که به ترتیب زیر قابل بررسی میباشند.
انواع معافیت‌های ماده ۴۴
در این گونه از معافیت تعداد فرزندان پسر ملاک نیست، تنها انتخاب موثر در این نوع از معافیت فوت یا طلاق پدر و انتخاب مادر میباشد. در صورتی که پدر خانواده در حبس یا مفقودالاثر باشد فرزندان وی جز مشمولین نظام وظیفه محسوب می‌شوند.
در این نوع از معافیت غیبت مشمول مانع از رسیدگی به پرونده وی میباشد.
فردی که دارای فرزند معلول میباشد در صورت نداشتن غیبت میتواند از این نوع معافیت استفاده نماید.
در این نوع معافیت مشمول باید تنها پسر خانواده باشد و هیچ برادر زیر ۱۸ سال یا بالای ۱۸ سال نداشته باشد.
تاهل یا طلاق خواهران اثری در رسیدگی به این نوع از معافیت ندارد.
همچنین مشمول باید فاقد غیبت باشد و در صورت غیبت پرونده وی رسیدگی نخواهد شد.
افرادی که با بانوان دارای معلولیت جسمی-حرکتی ازدواج میکنند، میتوانند از تاریخ عقد اقدام به دریافت کارت معافیت موقت نمایند و در صورتی که ازدواج آنها بیش از ۵ سال دوام یابد، مشمول میتواند تقاضای کارت معافیت دایم نماید.
در صورتی که قبل از پنج سال این دو نفر به دلیل طلاق یا فوت همسر از یکدیگر جدا شوند، مشمول می‌بایست ظرف مدت شش ماه وضعیت نظام وظیفه خود را مشخص نماید و در غیر این صورت برابر قانون با وی برخورد خواهد شد.
معافیت سنی (عفو رهبری)
این معافیت بر اساس سن افراد به آنها تعلق می‌گیرد و به طور کلی تمام افرادی که بیش از پنجاه سال از عمر آنها گذشته باشد، نیازی به درخواست معافیت ندارند و شناسنامه عکس‌دار آنها مشخص کننده وضعیت نظام وظیفه ایشان میباشد.
معافیت متعهدین خدمت
متعهدین خدمت به آن دسته از مشمولانی گفته میشود که پس از انجام دوره آموزشی بجای ورود به دوره ضرورت، با طی کردن مراحل خدمتی در واحدهای مربوطه مشمول دریافت کارت معافیت میباشند.
انواع تعهد خدمتی
مشمولین این وزارت خانه، پس از انجام دوره آموزشی و تامین نیازمندی‌های نیروهای مسلح میتوانند ادامه خدمت خود را تا ۵ سال در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام دهند.
مشمولین این وزارت خانه، پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه‌های تربیت دبیر و گذراندن دوره آموزشی مابقی دوره خدمت مقرر خود را در این وزارت خانه انجام خواهند داد.
داوطلبان شغل معلمی خلبانی در آموزشگاه فنون هواپیمایی به شرط سپردن تعهد و انجام ده سال خدمت و داوطلبان شغل تکنیسینی هواپیما در این آموزشگاه به شرط سپردن تعهد و انجام دوازده سال خدمت از انجام خدمت وظیفه معاف خواهند بود.
نیروهای مسلح موظفند در اجرا اصل یکصد و چهل و هفتم (۱۴۷) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تعدادی از کارکنان وظیفه خود را بنا به درخواست دولت برای امور امدادی، تولیدی، جهاد کشاورزی، آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی، بهداشتی و درمانی مشروط بر این که به آمادگی رزمی نیروهای مسلح آسیبی وارد نیاید در اختیار دولت قرار دهد.
لینکهای مفید و کاربردی
سوالات متداول
تمام پسران از سن ۱۸ سال تمام مشمول خدمت سربازی میباشند.
محصلین حداکثر تا سن بیست سالگی مجاز به تحصیل در دوره متوسطه میباشند.
سنوات به میزان سالهای مجاز به تحصیل در هر مقطع گفته میشود که برای هر دوره متفاوت است. به عنوان مثال سنوات مجاز دوره کارشناسی پیوسته ۵ سال میباشد.
دانشجویان انصرافی تا یکسال پس از اخراج از دانشگاه مشمول نبوده و میتوانند مجدداً وارد دانشگاه شوند.
بله، درصورتی که مشمول تنها فرزند پسر وی باشد و ایشاان دارای معلولیتی باشند که به تنهایی از عهده کارهای خویش برنیاید که تشخیص این موضوع با کمیسیون نیروهای مسلح میباشد.
حداقل میزان ضعیفی چشم برای دریافت معافیت خدمت نظام وظیفه برای فارغ التحصیلان دوره کارشناسی ۸ دیوپتر برای هر چشم میباشد.
پس از مراجعه به پلیس+۱۰ و پرکردن فرمهای مربوطه و اراسل آنها و انجام واکسیناسیون، روند بررسی معافیت پزشکی آغاز میگردد.
از تجربیات دیگران استفاده کنید!
مطالعه تجربیات شرکت کنندگان آزمونهای استخدامی سازمان‌های مختلف در دوره های گذشته می تواند نقش بسزایی در قبولی شما در سازمان مورد نظر داشته باشد.
۲۲۷ نظر برای انواع معافیت‌های خدمت وظیفه