آشنایی با رشته مهندسی راه آهن

این رشته مشابه مهندسی مکانیک است و موضوع آن درباره فن‌آوری و علوم و روش‌های بهره‌گیری از مهارت‌ها در بکارگیری اجزای متشکل ناوگان به ویژه در بخش طراحی و ساخت لکوموتیو، واگن، ماشین‌آلات ریلی سیستم‌های ترمز، سیستم‌های انتقال نیرو  است.

فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در طراحی، ساخت و تعمیر و نگهداری ناوگان ریلی مهارت‌های لازم را بیاموزند و در واحدهای حمل و نقل ریلی مانند راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن‌های شهری (مترو)، شرکت‌های وابسته به راه‌آهن، بنیاد مستضعفان و جانبازان، کارخانجات واگن پارس و شرکت‌های مهندسی استخدام شوند.

هدف این رشته تربیت متخصصانی است که بتوانند طراحی، انتخاب بهینه، بهبود سیستم نگهداری، تعمیر، بازسازی  و ساخت  وسائط نقلیه  ریلی را بر عهده بگیرند. درست است که ۵۱ واحد رشته مهندسی ماشین‌های ریلی در مقطع لیسانس با رشته مهندسی مکانیک طراحی جامدات مشترک است، اما دانشجویان این رشته ۶ واحد اصلی و ۲۷ واحد تخصصی نیز می‌گذرانند و همین واحدها، آنان را برای ورود به میدان اصلی کار و حل مشکلات صنعت راه‌آهن مثل مشکلات طراحی و مشکل شکست قطعات آماده می‌کند. یعنی به جای آنکه ما یک مهندس مکانیک را پس از فارغ‌التحصیلی دو سال آموزش دهیم تا تخصص لازم را برای ورود به صنعت راه‌آهن کسب کند، یک مهندس ماشین‌های ریلی را در همان چهارسال دوره لیسانس برای حل مشکلات ویژه وسائط نقلیه ریلی آماده می‌کنیم.

مهندس ماشین‌های ریلی یک مهندس خوب مکانیک است که تخصص ویژه در زمینه راه‌آهن دارد. برای مثال سیستم تاسیسات یک قطار به عنوان یک وسیله در حال حرکت با تاسیسات یک ساختمان متفاوت است و یک مهندس ماشین‌های ریلی باید بتواند سیستم‌های قطار را به گونه‌ای طراحی کند که انعطاف لازم را برای مقابله با شرایط آب و هوایی نقاط مختلفی که از آن می‌گذارد، داشته باشد و هوای داخل قطار در هر صورت مطبوع و متعادل باشد و یا در اتومبیل سیستم ترمز، یک کشنده ۱۰ یا ۲۰ تنی را نگه می‌دارد اما در سیستم ریلی باید ترمزی را طراحی کرد که تحمل بیش از ده‌ها هزار تن را داشته باشد. بدون شک چنین ترمزی سیستمی پیچیده‌تر داشته و نیاز به تخصص ویژه دارد.

این رشته مشابه رشته مهندسی عمران و موضوع آن درباره شناسایی مسیرهای گوناگون راه‌آهن و مهارت در بهر‌ه‌گیری از اجزای متشکل مجموعه راه‌آهن به ویژه در بخش طراحی و اجرای زیرسازی و روسازی، ساختمان و ابنیه فنی راه‌آهن مانند پل، تونل، دیوار حائل و ضامن، ساختمان ایستگاه، انبار است. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در طراحی، نظارت، اجرا و تعمیر و نگهداری مهندسی مرتبط با سازه‌های ریلی مهارت‌های لازم را بیاموزند و در واحدهای مرتبط با حمل و نقل ریلی مانند راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن‌های شهری (مترو)‌، شرکت‌های وابسته به راه‌آهن، مجتمع فولاد مبارکه، ذوب آهن، بنیاد مستضعفان و جانبازان و شرکت‌های مهندسی استخدام شوند.

رشته سازه‌های ریلی در زمینه طراحی هندسی مسیر و زیرسازی و روسازی راه‌آهن و سازه‌های فنی گوناگون مانند: پل، تونل، دیوار و تراشه مطالعه می‌کند. این رشته با رشته مهندسی عمران سازه شباهت‌هایی دارد و به همین دلیل برخی از استادان و دانشجویان مهندسی عمران معتقدند که جامعه ما نیازی به فارغ‌التحصیل سازه‌های ریلی ندارد. چون یک فارغ‌التحصیل عمران می‌تواند در زمینه‌های مرتبط با سازه‌های ریلی فعالیت نماید. مهندسی سازه‌های ریلی با این که دارای نقاط مشترکی با مهندسی عمران است و دانشجوی این رشته نیز دروس مربوط به تحلیل سازه‌ها مانند استاتیک، مقاومت مصالح و تحلیل سازه‌های ۱ و ۲ را می‌گذراند و همچنین دروس طراحی را کاملا مطالعه می‌کند؛ اما این رشته وجوه افتراق بسیاری نیز با رشته عمران دارد. برای مثال در رشته مهندسی عمران اطلاعاتی در زمینه هیدرولوژی، هیدرولیک و سازه‌های آبی داده می‌شود در حالی که یک مهندس سازه‌های ریلی نیازی به این اطلاعات ندارد و در عوض باید در زمینه ناوگان و مسیر حرکت دروسی را بگذراند. همچنین در زمینه زیرسازی و روسازی راه‌آهن و ابنیه فنی این مسیر لازم است که اطلاعات تخصصی داشته باشد، چون ابنیه فنی که در خطوط راه‌آهن به کار می‌رود، تحت تاثیر نیروهای دینامیکی قرار می‌گیرند، در حالی که سازه‌های متداول، رفتاری غیر از این دارند. از همین‌رو درس‌های مربوط به این ابنیه در رشته راه‌آهن با درس‌هایی که در رشته عمران تدریس می‌شود، متفاوت است. یعنی بخش طراحی این بناها در هر دو رشته مشترک اما بخش رفتاری بناهای مورد نظر به دلیل تفاوت بین پل‌های جاده‌ای و پل‌های آهنی متفاوت است.

این رشته مشابه رشته مهندسی صنایع است و موضع آن درباره فن‌آوری، علوم و روش‌های بهره‌برداری و مهارت در بکارگیری اجزای متشکل راه‌آهن (بستر و ناوگان) و به طور کلی شامل مسائل مهندسی برنامه‌ریزی و بهره‌برداری از تجهیزات حمل و نقل ریلی مانند ایستگاه، خط، لکوموتیو و واگن است. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در طراحی و نظارت گراف‌های حرکت قطارها، برنامه‌ریزی و مدل‌سازی حمل و نقل ریلی مهارت‌های لازم را بیاموزد و در واحدهای حمل و نقل ریلی مانند راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن‌های شهری (مترو)، شرکت‌های وابسته به راه‌آهن، بنیاد مستضعفان و جانبازان و شرکت‌های مهندسی استخدام شوند.

مدیریت استفاده بهینه از منابع، امکانات و تاسیسات شبکه راه‌آهن و تجهیزات متحرک ریلی بر عهده مهندس حمل و نقل ریلی است. فعالیت یک مهندس حمل و نقل ریلی به دو بخش عمده قبل از طراحی خط راه‌آهن و بعد از طراحی خط تقسیم می‌شود که در مرحله نخست مهندس حمل و نقل ریلی حجم مسافر و کالایی که در خط مورد نظر جابه‌جا خواهد شد، پیش‌بینی و بررسی می‌کند که آیا تاسیس این خط به صرفه است یا خیر و در مرحله بعد نیز به طراحی و برنامه‌ریزی حرکت قطارها می‌پردازد تا تاخیر زمانی قطارها به پایین‌ترین حد امکان برسد و هزینه‌های راه‌آهن کمتر شود. به عبارت دیگر بخش حمل و نقل ریلی یا بهره‌برداری، بخش نرم‌افزاری راه‌آهن است. مهندسی حمل و نقل ریلی شبیه به مهندسی صنایع گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌ها است. چون حدود ۱۲۰ واحد از آن با رشته مهندسی صنایع مشترک است و هدف این رشته نیز تربیت متخصصانی است که بتوانند با بهره‌گیری از روش‌های جدید و سیستماتیک و مدل‌های ریاضی، مدیریت صنعت راه‌آهن را بر عهده بگیرند؛ یعنی از یک سو به برنامه‌ریزی ترافیک خطوط بپردازند، تا مشخص گردد که در هر ساعت چه قطاری باید حرکت کند و در هر خط چند قطار مورد نیاز است؟ این باعث می‌شود تا حرکت قطارها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه شود و مشکل برخورد بین دو قطار پیش نیاید و از سوی دیگر مهندس حمل و نقل ریلی باید آمارگیری لازم را در ارتباط با مسافران و مشتریان انجام دهد و بر اساس این آمارها برنامه‌ریزی کند تا صنعت راه‌آهن با مشکلات کمتری مواجه شود.